انجمن نجم شمال



متغیر های گرفتی نوع بتا-شلیاق (EB)
تالیف: ریحانه فلاح
سه نوع اصلی از متغیر‌های گرفتی وجود دارد که براساس شکل منحنی نوری شان (منحنی نوری نمودار تغییرات قدر مشاهده شده در طول دوره تناوب است) طبقه بندی می‌‌شوند.
- نوع الغول (EA)
- نوع بتا-شلیاق (EB)
- نوع w-دب اکبر (EW)
در این مقاله متغیر‌های نوع بتا- شلیاق را مورد بررسی قرار می‌‌دهیم.
ستار‌گان متغیر بتا-شلیاق دسته‌ای از ستارگان دوتایی نزدیک هستند که درخشندگی آنها تغییر می‌‌کند زیرا که این ستاره‌ها به دور یکدیگر در گردشند و بطور متناوب یکی از مولفه‌ها در جلوی مولفه دیگر قرار می‌‌گیرد و نور آن را مسدود می‌‌کند. ستارگان در این منظومه معمولا در رده طیفی نوع B و A هستند. هر دو مولفه منظومه‌های بتا_شلیاق بسیار سنگین (هر یک چند برابر جرم خورشید) و بزرگ (غول یا ابر غول) هستند. این مولفه‌ها به اندازه‌ای به هم نزدیک هستند که اشکال آنها توسط نیروی گرانشی متقابل به شدت واپیچیده شده است، و اشکال بیضی دارند به جای اینکه به شکل کره باشند همچنین در منظومه‌های نوع بتا-شلیاق تبادل جرم بین همدم‌ها اتفاق می‌‌افتد، یعنی بخش عمده‌ای از جرم از یک مولفه به مولفه دیگر شارش می‌‌یابد.
شارش جرم به این دلیل اتفاق می‌‌افتد که یکی از ستاره‌ها در مرحله تکامل خود به سر می‌‌برد و به یک غول یا ابر غول تبدیل شده است. چنین ستاره‌های بزرگی به آسانی جرم از دست می‌‌دهند، و به این دلیل که خیلی بزرگ هستند، گرانش در سطح آنها ضعیف است، بنابراین گاز به آسانی از سطح آنها می‌‌‌گریزد (به اصطلاح آن را باد ستاره‌ای می‌‌‌نامند). در منظومه‌های دوتایی نزدیک نظیر منظومه‌های بتا-شلیاق، اثر دیگری که از دست دادن جرم را تقویت می‌‌‌کند، زمانی است که ستاره غول متورم می‌شود، و ممکن است به حد روش خودش برسد؛ یک سطح ریاضی اطراف دو مولفه از ستاره دوتایی، جایی که ماده آزادانه از یک مولفه به مولفه دیگر شارش می‌‌‌کند.
بطور کلی در ستاره‌های دوتایی، اول ستاره سنگین‌تر به سمت غول شدن یا ابر‌غول شدن تکامل می‌‌‌یابد. محاسبات نشان می‌‌‌دهد که جرم از دست داده ستاره سنگین‌تر در یک زمان نسبتاً کوتاهی (کمتر از نیم میلیون سال) خیلی زیاد خواهد شد این ستاره، که زمانی بسیار سنگین بوده، حالا سبکتر از دو مولفه شده است. بخشی از جرم آن به ستاره همدم انتقال یافته و بقیه آن در فضا از دست رفته است.

منحنی نوری
منحنی نوری متغیر‌های بتا-شلیاق کاملا هموار است بطوریکه تعیین زمان‌های دقیق شروع و پایان گرفت‌ها به آسانی ممکن نیست، یکی از دلایل آن درخشندگی منظومه دوتایی است که به طور مداوم در حال تغییر است. و دلیل دیگر را می‌‌‌توان به شارش جرم بین همدم‌ها نسبت داد که کل منظومه را در یک فضای مشترک احاطه می‌‌‌کند. در منحنی نوری این نوع متغیر‌ها کمینه دوم همیشه وجود دارد و معمولاً عمق گرفت دوم بطور قابل ملاحظه‌ای کم عمق‌تر از گرفت اول است. دامنه تغییرات درخشندگی در بیشتر موارد کمتر از یک قدر است و بزرگترین دامنه تغییرات مشاهده شده 2/3 قدر و مربوط به ستاره متغیر V480 Lyrae می‌‌باشد.
متغیر های گرفتی نوع بتا-شلیاق

منحنی نوری یک نمونه از متغیر نوع بتا-شلیاق


دوره تناوب تغییرات درخشندگی ستارگان متغیر بتا-شلیاق بسیار منظم است. که آن توسط حرکت انتقالی دوره تناوب منظومه دوتايی تعیین می‌‌‌شود، مدت زمانی که هر دو همدم یکبار در مدار بدور یکدیگر گردش کنند. و دوره تناب آنها کوتاه است، معمولاً یک یا چند روز، کوتاه‌ترین دوره تناوب شناخته شده 0/29 روز، مربوط به ستاره متغیر QY Hydrae و بلند‌ترین دوره تناوب 198/5 ، مربوط به ستاره متغیرW Crucis می‌‌ باشد. در منظومه‌های بتا-شلیاق که دوره تناوب طولانی تر از 100 روز دارند معمولاً یکی از همدم‌ها یک ابر‌غول است.
منظومه‌های بتا-شلیاق گاهی اوقات زیر گروه متغیر‌های الغول در نظر گرفته می‌‌‌شوند، با این حال منحنی نوری آنها متفاوت است (تشخیص گرفت‌ها در متغیرهای نوع الغول کاملا واضح است). از سویی دیگر متغیرهای بتا-شلیاق کمی‌‌ شبیه به متغیر‌های نوع w-دب اکبر به نظر می‌‌ رسند؛ اما، اینها در کل ستاره‌های نزدیک هستند (به اصطلاح دوتایی‌های تماسی)، و ستاره‌های همدم آنها سبکتر از همدم‌های منظومه بتا-شلیاق هستند (حدود یک برابر جرم خورشید). اما منظومه‌های بتا-شلیاق همواره منظومه های نیمه جدا هستند.
نزدیک به هزار دوتایی گرفتی از نوع بتا -شلیاق شناخته شده است. آخرین نسخه از کاتولوگ عمومی‌‌ ستارگان متغیر(سال 2003) 835 نمونه از آنها را فهرست کرده است (2/2 درصد از کل ستارگان متغیر). داده‌های ده ستاره متغیر درخشان بتا- شلیاق در جدول زیر آورده شده است.
متغیر های گرفتی نوع بتا-شلیاق


بتا-شلیاق؛ سردسته ستارگان متغیر بتا-شلیاق
بتا-شلیاق یک متغیر گرفتی شناخته شده است که در سال 1784 به عنوان یک ستاره متغیر کشف شد. تغییرات نوری این ستاره، مانند ستاره متغیر الغول، می‌‌ تواند با چشم غیر مسلح دنبال شود که از 3/3 قدر تا 4/4 قدر با دوره تناوب 12/9 روز تغییر می‌‌‌کند.
برخلاف الغول منحنی نوری بتا-شلیاق در خارج از گرفت تخت نیست. در این منظومه ستاره‌ها به اندازه کافی به یکدیگر نزدیک هستند تا یک اعوجاج جزو‌مدی ایجاد کنند، ستاره اول به سمت ستاره دوم متورم می‌‌‌شود و این ستاره با ستاره همدم خود درحال تبادل جرم است طوریکه ستاره همدم ثانویه توسط ابری از گاز و غبار کاملا پوشیده می‌‌‌شود.
منابع:
https://en.wikipedia.org/wiki/Beta_Lyrae_variable
Variable Star Classification and Light Curves Manual 2.1
Eclipsing Binary Handbook

پیشنهاد آموزشی:
دوره های آموزشی موسسه (حضوری و مجازی)


نظرات: (0)
ارسال نظر جدید
نام 
ایمیل 
پررنگ کج خط دار خط دار در وسط | سمت چپ وسط سمت راست | قرار دادن شکلک انتخاب رنگ | پنهان کردن متن قراردادن نقل قول تبدیل نوشته ها به زبان روسی قراردادن Spoiler

کد:
عکس خوانده نمی شود

کد امنیتی را وارد کنید: