شناخت آتش گوي يا آذرگوي
28 اردیبهشت 1402. نويسنده: nssri
برمبنای تعريف اتحاديه ي بين المللي نجوم (International Astronomical Union) يا IAU آذرگوی یا آتش گوي، به شهابی گفته مي شود كه درخشان تر از شهاب هاي معمولي و هر سياره اي است. طبق اين تعريف، آتش گوي يك شهاب پرنور از قدر ظاهري 4- و كمتر است. سياره ي زهره پرنورترين سياره در آسمان زمين است كه ميانگين قدر ظاهري آن 4.3- است. در واقع نورانيت اين اجرام به اندازه نورانيت سياره ي زهره و حتي پرنورتر از آن است. نورانيت برخي آتش گوي ها به قدري زياد مي شود كه با نور ماه كامل (بدر) قابل قیاس بوده و سايه ي اشياء بر زمين قابل تشخيص مي باشد.
در تعريف ارائه شده از طرف سازمان بين المللي شهاب (International Meteor Organization) يا IMO آتش گوي، شهابي است با قدر ظاهري حداقل 3- و كمتر براي رويت در نقطه ي سمت الرأس. در درون اين تعريف ارتفاع سماوی آتش گوی از افق ناظر مدنظر قرار گرفته و به نوعی فاصله ي راصد از آتش گوی نیز لحاظ شده است. در واقع به دلیل اختلاف ضخامت جو زمین در راستای سمت الرأس با راستای افق، آتش گویی که در بالای سر راصد مشاهده شود نسبت به آتش گویی که در نزدیکی افق رصد شود به ما نزدیک تر است لذا آتش گوی سمت الرأس پرنورتر دیده خواهد شد و آتش گوی با ارتفاع سماوی کم، کم نورتر. کم نورتر دیده شدن آتش گوی با ارتفاع سماوی کمتر به این دلیل می باشد که نور آتش گوی باید ضخامت بیشتری از جو زمین را طی کند تا به چشم راصد برسد و در این مسیر وجود مولکول های جو و ذرات گرد و غبار نور آن را به شدت کاهش می دهد به این اثر جوّ زمين برنور آتش گوی یا حتی اجرام سماوی دیگر، اثر خاموشي جوي گفته می شود. برای مثال يك شهاب يا قدر ظاهری 1- در ارتفاع سماوی 5 درجه اي از افق در طبقه بندي آتش گوي ها جاي مي گيرد زيرا اين شهاب اگر در سمت الرأس ناظر مشاهده مي شد قدر ظاهري اش به 6- مي رسيد. اثر خاموشی جوی بر نور ستارگان و سیارات و حتی ماه نیز موثر است و موجب می شود این اجرام وقتی در نزدیکی افق هستند کم فروغ تر جلوه کنند.
جدول تصحیح قدر ظاهری اجرام سماوی (از جمله آتش گوی ها) برای ارتفاع های مختلف
تعداد آتش گوی ها
به طور متوسط از هر 1000 رخداد شهاب معمولي يك شهاب به صورت آتش گوي نمود پيدا مي كند (در يك شبانه روز حدود 200 ميليون شهاب وارد جوّ زمين می شود) در یک شب و در شرایط ایده آل رصدی یعنی آسمانی کاملاً صاف و بدون آلودگی نوری و غبار، میتوان در هر ساعت 5 تا 15 شهاب معمولي با چشم غیرمسلح رصد کرد. محتملاً در هر سال بيش از 500000 آتش گوي در آسمان پديدار مي شود كه بيشتر آن ها در بالاي اقيانوس ها و درياهاي زمين و يا در روز رخ مي دهند که از دید بشر پنهان هستند و فقط درصد كمي از آن ها شب هنگام رويت و از این تعداد نیز درصد ناچیزی عکسبرداری و ثبت مي گردند.
منشاء آتش گوي ها
منشاء شهاب ها و آتش گوي ها، شهابواره ها (Meteorids) هستند که در مداراتی مستقل در فضای بین سیاره ای به دور خورشید گردش می کنند. آن ها ابعادي در حد میلی متر تا سانتي متر داشته و در واقع اجرامی جامد و کوچک تر از سیارک ها و بزرگ تر از اتم ها، مولکول ها و غبارهای فضایی هستند و مي توان آن ها را ذرات خرده سياركي (آستروئيدي) تلقي كرد.
منشاء شهابواره ها عبارتند از:
1. برخوردهای بین سیارک ها
2. برخوردهای شدید بر سطح سیارات سنگی
3. برخوردهای شدید بر سطح ماه و اقمار دیگر سیارات
4. فعالیت های شدید آتشفشانی در سیارات و اقمار سیارات
5. فوران مواد یا انفجارات در هسته ی دنباله داران
6. بقایای مواد اولیه سازنده ی منظومه ی شمسی
دیسک گاز و غبار در ابتدای تشکیل منظومه ی شمسی
اکثر شهابواره ها بسیار ریز و فقط چند میلی گرم وزن دارند. شهابواره ها ترکیبی سنگی یا فلزی یا آمیخته دارند. در هر شبانه روز چند صدتن شهابواره وارد جو زمین می شو که اغلب آن ها هنگام گذر از جو زمین به شدت سوخته و از بین می روند و خاکستر آن ها در جو پراکنده شده و در شرایط مناسب به آرامی بر سطح زمین می نشیند. در واقع هرچه شهابواره بزرگ تر باشد احتمال آن که به یک آتش گوی در جو زمین تبدیل شود بیشتر است.
نمودار تناسب میان میزان جرم اولیه ی شهابواره ورودی به جو زمین، سرعت وردی و قدر مطلق بصری آن ها در جوّ
برخي آتش گوي هاي پرنور صداي خفيف نيز توليد مي كنند كه قابل شنيدن هستند. به آتش گوي هاي بسيار درخشان با قدر ظاهري 10- و كمتر (نورانيت قابل مقايسه با نور ماه بدر و بيشتر) كه عبورشان از داخل جوّ متراكم زمين توأم با توليد صوت و انفجار است بوليد (Bolide) مي گويند. معمولاً قطعاتي از بوليدها به سطح زمین رسيده و به شدت با آن برخورد مي كنند كه در اين حالت به جسم برخوردي به زمين كه ممكن است داغ و گداخته باشد شهابسنگ (Meteorite) اطلاق مي شود.
شهابسنگ کشف شده در قطب جنوب توسط یک جستجوگر شهابسنگ
منابع جهت مطالعه ی بيشتر:
• http://www.imo.net/ International Meteor Organization
• Dictionary of geophysics, astrophysics, and astronomy / edited by Richard A. Matzner
• Glossary for Planetary Science Research Discoveries
• cambridge illustrated dictionary of astronomy
• http://www.astro.amu.edu.pl/ IAU Meteor Data Center (MDC
بازگشت