معرفی و رصدصورت فلکی عقرب و ستاره ی قلب العقرب
نام های دیگر: کژدم Scorpio
نام اختصاری: Sco
صورت فلکی عقرب یکی از صورت های فلکی مهم باستانی است که بسیار مورد توجّه و بررسی منجمان باستان بوده و در آثار مکتوب آنان ثبت شده است.
عقرب در نیم کره ی جنوبی آسمان و کمربند منطقه البروج واقع شده است و جزء صورت های فلکی شاخص و دوازده گانه ی منطقه البروج است. موقعیت سماوی بخشی از حاشیه ی کهکشان راه شیری در محدوده ی این صورت فلکی است.

مساحت و سطحی که این صورت فلکی از کره ی آسمان اشغال می کند 497 درجه ی مربع است. در این مساحت و محدوده 100 ستاره ی قابل رصد با چشم غیرمسلح (بدون ابزار رصد) وجود دارد. البته شمار فراوانی از ستارگان در اندازه و انواع مختلف در این صورت فلکی یافت می شود که فقط با دوربین و تلسکوپ قابل رصد و بررسی هستند.


به دلیل هم راستایی محدوده ی این صورت فلکی با حاشیه مرکزی کهکشان راه شیری، سحابی ها و خوشه های ستاره ای زیادی نیز در آن جای دارند که مهمترین آنها عبارتند از:
o سحابی باگ یا پروانه NGC6302

o سحابی پنجه گربه یا NGC6334

o خوشه ی ستاره ای باز M6 (خوشه ی پروانه)

o خوشه ی ستاره ای باز M7 (خوشه ی بطلمیوس)

o خوشه ی ستاره ای کروی M80

o خوشه ی ستاره ای کروی M4

در صورت فلکی عقرب ستاره ای درخشان و قرمزگون وجود دارد که به آن قلب العقرب با آنتارس Antares می گویند. قلب العقرب یک ستاره ی ابرغول سرخ و یکی از درخشان ترین ستارگان آسمان است. این ستاره ی پیر با دمای سطحی حدود 2700 درجه کلوین در فاصله ی 550 سال نوری از ما قرار گرفته و شعاع آن حدود 680 برابر شعاع خورشید است. بزرگی آن به حدی است که اگر فرضاً در جایگاه خورشید قرار گیرد تا نزدیکی مدار مشتری را در دل خود جای خواهد داد!

ستاره ی قلب العقرب ستاره ای متغیر است در واقع نورانیت این ستاره ثابت نیست و بصورت نامنظم و آهسته کم و زیاد می کند. قلب العقرب یک همدم ستاره ای نیز دارد.



زمان مناسب رصد صورت فلکی عقرب:
بهترین زمان رصد این صورت فلکی و ستاره ی درخشان آن شامگاهان اواخر بهار و اوایل تابستان است.
در خردادماه در ابتدای شب صورت فلکی عقرب در سمت جنوب شرق در حال طلوع بوده و تا اواسط شب موقعیت رصدی بهتری پیدا خواهد کرد.
در تیرماه در ابتدای شب براحتی در بالای افق جنوب قابل رصد است.
همچنین در امردادماه و شهریورماه در ابتدای شب در ارتفاع کمی از افق جنوب غرب قابل مشاهده است. البته در شهریورماه ارتفاع آن از افق کمتر از امردادماه است لذا رصد آن کمی دشوارتر است.
توجّه داشته باشید که میل و ارتفاع ستارگان این صورت فلکی زیاد نیست و اگر افق دیدتان باز باشد بهتر می توانید ستارگان آن را بیابید.


انیمیشن موقعیت رصدی صورت فلکی عقرب


راهنمايي:
جهت تعیین جهات اصلی در محل رصدتان به هنگام اذان ظهر رو به خورشید قرار بگیرید و دست چپ و راست خود را در راستای شانه ها بالا بیاورید. در اين زمان و وضعیت، خورشید در سمت جنوب جای دارد. سايه ي شما سمت شمال، دست چپ سمت شرق و دست راست سمت غرب را نشان خواهند داد.

مفهوم ارتفاع سماوی Altitude :
فاصله ی زاویه ای قائم یک جرم سماوی از افق سماوی یا حداقل زاویه ی بین جرم سماوی و خط افق در راستای قائم که بر حسب درجه از صفر تا 90 درجه اندازه گیری می شود. اگر جسم بر خط افق باشد ارتفاع آن صفر و در سمت الرأس (بالای سر راصد) 90+ درجه در نظر گرفته می شود.


نویسنده: داود همتی (عضو هیأت علمی موسسه نجم شمال)