تقويم رسمي كشور بر اساس هجري خورشيدي است. همانطور كه از نام آن بر مي آيد، مبداء آن هجرت حضرت محمد(ص) از مكّه به مدينه است و طول سال آن مدت زمان بين دو عبور متوالي مركز خورشيد از نقطه اعتدال بهاري است كه به طور متوسط 365/242198 شبانه روز يا 365 شبانه‌روز و 5 ساعت و 48 دقيقه و 45 ثانيه حساب شده است. برخلاف تصور عموم، تقويمي كه امروز از آن استفاده مي كنيم، از سال 1304 هجري خورشيدي به عنوان تقويم رسمي كشور مورد استفاده قرار مي گيرد. اما تقويم هجري قمري براي ثبت بسياري از وقايع تاريخي مورد استفاده مورخان بوده است. ضمن آنكه بسياري از مناسب ها و اعياد تقويم بر پايه هجري قمري است. بنابراين مسئله انطباق تاريخ هاي تقويم هجري قمري و شمسي همواره مورد توجه منجمين و مورخين بوده است. يكي از اين موارد انطباق واقعه عاشورا (10 محرم 61 هجري قمري) با تقويم هجري شمسي است. براي وارد شدن به اين بحث، ابتدا نگاهي دقيق تر به تقويم هجري قمري مي اندازيم.
مبناء تقويم هجري قمري
تقويم هجري قمري هلالي، تقويم ديني مسلمانان جهان است. مبدأ اين تقويم، اول محرم سالي است كه پيامبر اكرم(ص) از مكة معظمه به مدينة منوره هجرت فرمودند.. اين مبدأ در اغلب كشورهاي اسلامي ، روز جمعه 1 محرم 1 هجري قمري ، مطابق 27 تير 1 هجري شمسي و مطابق 16 ژوئية 622 ميلادي (ژولي) اختيار شده است. سالهاي اين تقويم، شامل 12 ماه قمري هلالي است كه به ترتيب عبارتند از : محرم ،صفر، ربيع الاول، ربيع الثاني، جمادي الاول، جمادي الثانيه، رجب، شعبان،رمضان،شوال، ذيقعده و ذيحجه.
طول ماه هلالي، مدت زمان بين دو لحظة ماه نو نجومي متوالي است. مقدار متوسط طول ماه هلالي حدود 29/530589 شبانه روز يا معادل 29 شبانه روز و 12 ساعت و 44 دقيقه و 3 ثانيه است. بنابراين به طور متوسط طول سال قمري برابر با 354/367068 شبانه روز = 29/530589 × 12 است. اين تقويم به دو شكل هلالي و قراردادي مورد استفاده قرار مي گيرد.
تقويم هجري قمري هلالي
در اين نوع تقويم كه در كشورهاي اسلامي به منظور تعيين اعياد و مناسبت‌هاي مذهبي استفاده مي‌شود، تاريخ اول هر ماه با رؤيت هلال ماه نو در شامگاه روز بيست و نهم يا سي اُم ماه قبل، تعیین می‌شود. در نتيجه، تعداد شبانه‌روزهاي هر ماه قمري برابر با مدت زمان بين دو رؤيت متوالي هلال ماه نو است. اين نوع روش آغاز ماه، پيش از اسلام به ويژه در بين اقوام سومري، بابلي و يهودي نيز رایج و سابقه‌ی طولاني داشته است.
پيش‌بيني وضعيت رؤيت هلال ماه‌هاي قمري به مقادير مشخصه‌هاي ماه و خورشيد و موقعيت جغرافيايي رصدگر در لحظه‌ی غروب خورشيدِ روز بيست و نهم ماه قبل، بستگي دارد. در واقع در اين تقويم كارشناسان با محاسبه‌ی مشخصه‌هاي ماه و خورشيد در زمان غروب خورشيد روز 29 اُم ماه قمري و مقايسه آن با معيارها و ركوردها، وضعيت رؤيت پذيري هلال ماه را پيش بيني مي‌كنند. اين امكان وجود دارد كه هلال ماه نو در مكاني بر روي كره‌ی زمين، دقايقي بعد از غروب خورشيد روز بيست و نهم رؤيت شود و در مكان ديگري رؤيت نشود كه اين اختلافِ يك شبانه روزی در رؤيت هلال ماه‌هاي قمري، اختلاف يك شبانه روزی را در تقويم هجري قمري هلالي كشورهاي اسلامي سبب مي‌شود.
مطابق حكم شرعي اگر هلال ماه در شامگاه 29 ام ماه رؤيت شود، آن ماه به پايان رسيده است و فردا اول ماه بعد است ولي اگر هلال ماه در شامگاه روز 29 ام رويت نشد ماه 30 روزه مي‌شود. بنابراين ماه قمری نمی‌تواند 28 روزه یا 31 روزه باشد. ضمن آنكه در تقويم هجري قمري هلالي، براي توالي ماه‌هاي 29 و 30 روزه نظم و قاعده‌ی مشخصي وجود ندارد. از اين رو ممكن است چند ماه متوالي 29 روزه يا 30 روزه وجود داشته باشد.
تقويم هجري قمري قراردادي
تاريخ نويسان و ساير پژوهشگران، براي سهولت در محاسبات روزمره‌ی تقويم هجري قمري و بر طرف كردن اشكالات ناشي از اختلاف در تقويم هجري قمري هلالي در كشورهاي اسلامي، از تقويمي به نام«تقويم هجري قمري قراردادي» استفاده مي كنند. البته اين نوع تقويم در تعيين اول ماه‌هاي قمري كاربردي ندارد.
مبداء تقويم و نام ماه‌هاي اين تقويم، همانند تقويم هجري قمري هلالي است. اما تعداد شبانه روز ماه‌هاي اين تقويم، متناوباً 30 و 29 شبانه روز است. يعني ماه محرّم 30 شبانه‌روز، ماه صفر 29 شبانه‌روز و همين طور تا آخر در نظر گرفته مي‌شود. البته همانطور كه ذكر شد، اين نوع تقويم در تعيين اول ماه‌هاي قمري تقويم كشورهاي اسلامي كاربردي ندارد.

محاسبه عددي تاريخ واقعه عاشورا
همانطور كه ذكر شد مبدا هر دو اين تقويم ها يكي است اما طول سال آنها با يكديگر متفاوت است. در واقع طول سال شمسي به طور متوسط 10/87513 شبانه روز كمتر از سال قمري باشد و همين باعت اختلاف 43 ساله بين اين دو تقويم شده است (43= 1389-1432). اين مسئله را با جابه جايي ماه مبارك رمضان در بين فصول سال تجربه كرده ايم.
يك روش به دست آوردن تاريخ هجري شمسي واقعه عاشورا استفاده از همين مقادير متوسط طول سال شمسي و قمري است. امسال اول محرم 1432 مصادف با سه شنبه 16 آذر 1389 شده است. با توجه به اينكه از اول محرم سال 61 هجري به اندازه 1371 سال قمري گذشته است پس از آن روز به اندازه 25/485837 شبانه روز طي شده است كه اگر اين عدد را بر طول متوسط سال شمسي تقسيم كنيم به 1330 سال و 65 روز مي رسيم و اين يعني اگر از 16 آذر 1389 به اين اندازه به عقب برويم به 11 مهر 59 هجري شمسي مي رسيم. بنابراين با اين محاسبه ساده درخواهيم يافت كه 10 محرم(عاشورا) سال 61 هجري قمري برابر با 21 مهر سال 59 هجري شمسي مي شود.

محاسبه تاريخ واقعه عاشوار بر اساس رويت هلال
با استفاده از تطبيق تقويم هجري قراردادي با ميلادي( با كمك نرم افزارهايي مانند (Accurate Times مشخص مي شود كه اول محرم 61 هجري برابر 1 اكتبر 680 ميلادي(ژولي) مي شود و بنابراين عاشورا برابر با 10 اكتبر 680 ميلادي(ژولي) يا چهارشنبه 21 مهر 59 هجري شمسي است. البته به دليل استفاده از تقويم قراردادي اين تاريخ مي تواند يك يا دو روز با تاريخ واقعي اختلاف داشته باشد. حال با مراجعه به نرم افزارهايي مانند Moon Calculator مشخص مي شود كه مقارنه ماه و خورشيد(ماه نو) محرم سال 61 هجري در ساعت 17:11 به وقت محلي روز 28 سپتامبر 680 ميلادي اتفاق افتاده است و در شامگاه فرداي آن روز(29 سپتامبر) هلال ماه در كربلا به جدايي بيش از 11 درجه از خورشيد مي رسد و در زمان غروب خورشيد ارتفاع ماه بيش از 8 درجه است. احتمال رويت چنين هلالي وجود دارد بنابراين پيش بيني مي شود كه 30 سيتامبر 680 ميلادي برابر اول محرم 61 هجري قمري باشد بنابراين 10 محرم برابر 9 اكتبر 680 ميلادي يا 20 مهر 59 هجري شمسي مي شود.
مطابق اين بررسي نتيجه مي شود كه عاشورا(10 محرم 61 هجري قمري) برابر با سه شنبه20 يا چهارشنبه 21 مهر 59 هجري شمسي است.